Aircraft Black Box : नेपाळच्या पोखरा आंतरराष्ट्रीय विमानतळाजवळ झालेल्या एका विमान अपघातात आतापर्यंत ६८ जणांचा मृत्यू झाला आहे. या विमानात एकूण एकूण ७२ लोक होते. अपघातानंतर तपासकर्त्यांना विमानाचा ब्लॅक बॉक्सचा शोध होता. सोमवारी, १६ जानेवारीला सकाळी हा ब्लॅक बॉक्स सापडला. परंतु ब्लॅक बॉक्स म्हणजे काय? कोणत्याही विमान अपघातानंतर तपास यंत्रणा विमानाचा ब्लॅक बॉक्स शोधण्याचा प्रयत्न का करतात? अखेर त्यात असे काय असते ज्यामुळे अपघाताचे प्रत्येक रहस्य उलगडते. अपघातांचे रहस्य उलगडणाऱ्या या बॉक्सला ब्लॅक बॉक्स का म्हणतात, अशा सर्व प्रश्नांची उत्तरे येथे जाणून घ्या.
ब्लॅक बॉक्स म्हणजे काय?
ब्लॅक बॉक्स हा कोणत्याही विमानाच्या आवश्यक भागांपैकी एक आहे. प्रवासी विमान असो, मालवाहू किंवा लढाऊ विमान असो, सर्व विमानांमध्ये ब्लॅक बॉक्स असतो. उड्डाण दरम्यान विमानाशी संबंधित सर्व प्रकारच्या क्रियाकलाप रेकॉर्ड करण्यासाठी हे एक उपकरण आहे. त्याला ‘फ्लाइट डेटा रेकॉर्डर’ असेही म्हणतात.
सामान्यत: सुरक्षिततेच्या दृष्टीने हा बॉक्स विमानाच्या मागील बाजूस ठेवला जातो. ब्लॅक बॉक्स टायटॅनियमचा बनलेला आहे आणि तो टायटॅनियमच्याच बनलेल्या केसमध्ये बंद केलेला असतो. जेणेकरून उंचीवरून जमिनीवर पडल्यास किंवा समुद्राच्या पाण्यात पडल्यास त्याचे कमीतकमी नुकसान होऊ शकते.
हेही वाचा- भारतातील ‘हे’ २ कफ सिरप मुलांपासून ठेवा दूर..! जागतिक आरोग्य संघटनेनं दिलाय इशारा
ब्लॅक बॉक्स विमान अपघाताचे रहस्य कसे उघड करते?
वास्तविक, अपघाताची कारणे शोधण्यासाठी विमानात ब्लॅक बॉक्स बसवण्यात आला आहे. विमानाचा ब्लॅक बॉक्स किंवा फ्लाइट डेटा रेकॉर्डर, विमानाची दिशा, उंची, इंधन, गती, हालचाल, केबिनचे तापमान, विमानातील उड्डाण दरम्यान 25 तासांहून अधिक काळ चालणाऱ्या विमानाशी संबंधित सर्व प्रकारच्या क्रियाकलापांसारख्या सुमारे ८८ प्रकारच्या डेटाची रेकॉर्ड केलेली माहिती गोळा करते.
विमानांमध्ये ब्लॅक बॉक्स कधीपासून बसवला जात आहे?
ब्लॅक बॉक्सचा इतिहास ५० वर्षांहून अधिक जुना आहे. खरे तर ५० च्या दशकात विमान अपघातांची संख्या सातत्याने वाढत होती. त्यावेळी १९५३-५४ च्या सुमारास तज्ज्ञांनी विमानात असे उपकरण बसवण्याविषयी सांगितले, ज्यामुळे विमान अपघाताच्या कारणांची योग्य माहिती मिळू शकेल. माहिती असेल तर भविष्यात होणारे अपघात टाळता येतील, हा त्यामागचा उद्देश होता. त्यानंतरच विमानासाठी ब्लॅक बॉक्स तयार करण्यात आला. सुरुवातीला लाल रंगामुळे त्याला ‘रेड एग’ नावाने संबोधले जात असे. सुरुवातीच्या काळात पेटीची आतील भिंत काळी ठेवली जात होती, कदाचित त्यामुळेच या पेटीला ब्लॅक बॉक्स असे नाव पडले आहे.
हेही वाचा- Horoscope Today : मेष, कर्क आणि धनु राशीच्या लोकांना काही शुभ माहिती मिळू शकते, वाचा आजचे…
ब्लॅक बॉक्समध्ये कोणती उपकरणे आहेत?
ब्लॅक बॉक्समध्ये प्रत्यक्षात दोन बॉक्स आहेत. पहिल्या फ्लाइट डेटा रेकॉर्डरमध्ये विमानाची दिशा, उंची, इंधन, गती, हालचाल, केबिनचे तापमान यासह ८८ प्रकारच्या डेटावर २५ तासांहून अधिक रेकॉर्ड केलेली माहिती साठवली जाते. हा बॉक्स एका तासासाठी ११,००० डिग्री सेल्सिअस तापमानाचा सामना करू शकतो. तर १० तासांसाठी २६० डिग्री सेल्सिअस तापमान सहन करण्याची क्षमता आहे. या दोन्ही बॉक्सचा रंग काळा नसून लाल किंवा गुलाबी आहे जेणेकरून ते सहज सापडतील. दुसरे उपकरण कॉकपिट व्हॉईस रेकॉर्डर आहे. या बॉक्समध्ये विमानातील शेवटच्या २४ तासातील विमानाचा आवाज रेकॉर्ड केला जातो. यात इंजिनचा आवाज, आपत्कालीन अलार्मचा आवाज, केबिनचा आवाज आणि कॉकपिटचा आवाज रेकॉर्ड केला जातो, ज्यामुळे अपघातापूर्वी विमानाचे वातावरण कसे होते हे कळू शकते.
अपघात झाल्यानंतरही ब्लॅक बॉक्स कसे काम करतो?
वीज नसतानाही ब्लॅक बॉक्स 30 दिवस काम करु शकतो. जेव्हा हा बॉक्स एखाद्या ठिकाणी पडतो तेव्हा तो 30 दिवस सतत प्रत्येक सेकंदाला एक बीप आवाज/लहर उत्सर्जित करतो. हा आवाज शोध पथकाला २ ते ३ किमी अंतरावर ऐकू येतो. दुरूनच ओळखले जाते. यातील आणखी एक मनोरंजक गोष्ट म्हणजे ते समुद्राच्या १४,००० फूट खोल पाण्यातूनही सिग्नल पाठवत असते.
हेही वाचा- Maruti Suzuki Recalls : अरे बापरे..! मारुती सुझुकीच्या ‘या’ १७ हजार गाड्यांमध्ये…
ब्लॅक बॉक्सचा शोध कोणी लावला?
१९५० मध्ये ऑस्ट्रेलियाचे शास्त्रज्ञ डेव्हिड वॉरेन यांनी ब्लॅक बॉक्सचा शोध लावला होता. वॉरेन त्यावेळेस मेलबर्नच्या वैमानिक संशोधन प्रयोगशाळेत काम करत होते. त्यावेळी कमर्शिअल एअरक्राफ्टचा अपघात झाला होता. अपघातानंतर तपास करणाऱ्या पथकात वॉरेन यांचा समावेश होता. दुर्घटनेआधी विमानात नक्की काय झालं होतं याची माहिती मिळाली तर अधिक चांगलं होईल या विचाराने त्यांनी संशोधन सुरू केलं. ऑस्ट्रेलियात १९६० साली विमानात पहिला ब्लॅक बॉक्स बसवण्यात आला. भारतात २००५ पासून सर्व विमानांमध्ये ब्लॅकबॉक्स बसवणे अनिवार्य करण्यात आले आहे.
‘वाचा मराठी’चा व्हॉट्सअप ग्रुप जॉईन करण्यासाठी येथे क्लिक करा!